Τι επιδιώκουν να νιώσουν οι έφηβοι που αυτοτραυματίζονται;

Η εφηβεία αποτελεί μια εξελικτική περίοδο στην ζωή του ανθρώπου, η οποία χαρακτηρίζεται πάνω απ’ όλα  από έντονα συναισθήματα. Συναισθήματα  τα οποία οφείλονται σε πολλούς παράγοντες, όπως  η προσπάθεια αποδέσμευσης από την οικογένεια,  η συνειδητοποίηση της  πραγματικότητας, η δημιουργία ερωτικών συναισθημάτων και σχέσεων, και κυρίως η ίδια η εξελικτική αλλαγή του σώματος με ό, τι αυτή συνεπάγεται. Πολλές φορές όμως, και σε συνάρτηση με τις συνθήκες, οι έφηβοι  δεν βρίσκουν τον τρόπο να εκφράσουν, να επεξεργαστούν, να ρυθμίσουν αυτά τα συναισθήματα. Αυτή η αδυναμία, που είναι παράλληλα και μια ανάγκη διαχείρισης, μπορεί να οδηγήσει σε παρορμητικές/παρακινδυνευμένες συμπεριφορές. Μία τέτοια μέθοδος διαχείρισης των συναισθημάτων είναι o μη αυτοκτονικός αυτοτραυματισμός (ΜΑΑΤ).

Μη αυτοκτονικός αυτοτραυματισμός θεωρείται ο τραυματισμός του ανθρώπινου σώματος, χωρίς όμως να επιδιώκεται η αυτοκτονία μέσω αυτού. Οι πιο συνηθισμένες μέθοδοι αυτοτραυματισμού είναι το χαράκωμα του δερματικού ιστού με αιχμηρά αντικείμενα, το κάψιμο, οι βαθιές εκδορές, τα τσιμπήματα ή χτυπήματα, η κατάποση ακατάλληλων αντικειμένων. Έχει επίσης,  παρατηρηθεί σπάσιμο κοκάλων και πιο σπάνια αυτοακρωτηριασμός ή εξόρυξη οφθαλμού. Τελευταία, διαπιστώνεται και ένα άλλο είδος αυτοτραυματισμού, όπου οι έφηβοι ενταφιάζουν μεταλλικά, γυάλινα και πλαστικά αντικείμενα στον υποδόριο ιστό ή και βαθύτερα (self-embedding). 

Σύμπτωμα ή Διαταραχή;

Ο μη αυτοκτονικός αυτοτραυματισμός μέχρι πρόσφατα δεν θεωρείτο από μόνος του ψυχική διαταραχή, αλλά σύμπτωμα. Είχε συνδεθεί με την διπολική διαταραχή, την κατάθλιψη, την ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή , την οριακή διαταραχή προσωπικότητας, καθώς και τις διαταραχές όρεξης. Ωστόσο στο DSM-5, ο μη αυτοκτονικός αυτοτραυματισμός αναγνωρίζεται ως ξεχωριστή κατάσταση, καθώς μπορεί να εμφανιστεί σε άτομα χωρίς διαγνωσμένη ψυχοπαθολογία. Τα υποκείμενα που εμπίπτουν σε αυτοτραυματικές συμπεριφορές τους τελευταίους 24 μήνες και δεν πληρούν τις προϋποθέσεις για μία άλλη ψυχιατρική διαταραχή, εμπίπτουν πλέον στην νέα αυτή κατηγορία.

Ερμηνείες

Διάφορες θεωρίες και έρευνες έχουν προσπαθήσει να αποκρυπτογραφήσουν τους παράγοντες και τα κίνητρα που οδηγούν σε αυτή τη συμπεριφορά. Όπως αναφέρθηκε και παραπάνω, ο μη αυτοκτονικός αυτοτραυματισμός αποτελεί έναν τρόπο, με τον οποίο ο έφηβος μαθαίνει να διαχειρίζεται και να αντιμετωπίζει τα πολύ έντονα συναισθήματα. Στις περισσότερες έρευνες έχει αποδειχθεί με συνέπεια, ότι ο βασικότερος παράγοντας για τον οποίο οι έφηβοι αυτοτραυματίζονται είναι μία προσπάθεια μείωσης ή απόδρασης από τα αρνητικά συναισθήματα ή/και σκέψεις. Αναλυτικότερα, ο πόνος του σώματος προσφέρει την δυνατότητα «αποσύνδεσης», «αποστασιοποίησης» από τον ψυχικό πόνο. Ο έφηβος, για το χρονικό διάστημα που διαρκεί ο αυτοτραυματισμός, νιώθει ότι ο πόνος προέρχεται από το σώμα και όχι από την ψυχή. Αυτή η λειτουργία έχει καθιερωθεί να ονομάζεται Αυτόματη Αρνητική Ενίσχυση.

Αρκετές φορές έχει παρατηρηθεί, όμως, η ακριβώς αντίθετη λειτουργία. Σημαντικό ποσοστό εφήβων δεν προσπαθεί να απομακρυνθεί από τα συναισθήματα και τις σκέψεις, αλλά να προκαλέσει τις αισθήσεις του. Υπάρχουν περιπτώσεις που το άτομο βρίσκεται  σε κατάσταση ανηδονίας, αίσθησης κενού  και απομάκρυνσης από τον εαυτό του. Ο πόνος που προκαλείται από τον  αυτοτραυματισμό, αποτελεί το ερέθισμα που τον κάνει να νιώθει ζωντανός, που καλύπτει το κενό, και που τον φέρνει ξανά  σε επαφή με τον εαυτό του.

Σε άλλες περιπτώσεις έχει διαπιστωθεί ότι ο αυτοτραυματισμός οδηγεί στη έκλυση των β-ενδορφινών στον ανθρώπινο εγκέφαλο. Οι ενδορφίνες αποτελούν τα ενδογενή οπιοειδή του οργανισμού και εκλύονται μετά από τραυματισμό του κυτταρικού ιστού. Αποτέλεσμα αυτής της έκκρισης αποτελεί η αναλγησία, καθώς και μία δράση στον οργανισμό, όμοια με  φυσικό ναρκωτικό προκαλώντας αίσθημα  ευφορίας. Έχει επίσης, αποδειχθεί ότι ο αυτοτραυματισμός πραγματοποιείται ώστε να προκληθούν αισθήσεις και αισθήματα χαράς και ενθουσιασμού, όπως ακριβώς με άλλες παρακινδυνευμένες συμπεριφορές π.χ καταδύσεις.

Οι παραπάνω λειτουργίες έχουν ονομαστεί  συνοπτικά Αυτόματη Θετική Ενίσχυση. Το κίνητρο αυτό, αν και αναφέρεται συχνά στην βιβλιογραφία, δεν έχει διερευνηθεί συστηματικά ώστε να διεξαχθούν γενικά συμπεράσματα. Π.χ. τα ποσοστά που επικυρώνουν την αυτόματη θετική ενίσχυση ως κίνητρο του αυτοτραυματισμού διαφέρουν στις υπάρχουσες έρευνες. H δυσκολία καθορισμού των ποσοστών μπορεί να οφείλεται στο ότι οι περιγραφές του κινήτρου διαφέρουν από έρευνα σε έρευνα.

Η έρευνα των  Selbya, Ε., Α. Matthew K. NockΜ.,  Κ. &  Kranzlera, Α.

Στην πρόσφατη έρευνα των Selbya  et al.(2013), η λειτουργία της αυτόματης θετικής ενίσχυσης γίνεται πιο κατανοητή και ξεκάθαρη. Στην έρευνα αυτή συμμετείχε ένα δείγμα 30 εφήβων με εκδηλώσεις αυτοτραυματισμού. Δόθηκε  στα υποκείμενα της έρευνας κατόπιν εκπαίδευσης, μία ψηφιακή συσκευή την οποία έπρεπε να φέρουν για δύο εβδομάδες. Δύο φορές την ημέρα, η συσκευή δονούταν και οι έφηβοι έπρεπε να καταγράφουν πρόσφατες σκέψεις αυτοτραυματισμού, οποιαδήποτε επεισόδια αυτοτραυματισμού, τα κίνητρα τους, την αίσθηση που τελικά βίωσαν καθώς και να απαντήσουν σε άλλες ερωτήσεις. Με αυτό τον τρόπο,επιτράπηκε στους συμμετέχοντες να ανaφέρουν τις εμπειρίες τους μέσα στα φυσικά τους πλαίσια, όπως ακριβώς τις βίωσαν.

Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι το κίνητρο της  αυτόματης θετικής ενίσχυσης είναι συχνό, καθώς περισσότερο από το μισό του δείγματος ανέφερε ότι είχε τουλάχιστον μία φορά αυτοτραυματιστεί με στόχο να βιώσει κάποια αίσθηση. Η πιο συχνά επιδιωκόμενη αίσθηση ήταν η ικανοποίηση (45%), ακολουθούμενη από τη διέγερση (31%) και το πόνο (24%). Σημαντικές ήταν οι διαφορές στην έρευνα μεταξύ των δύο ομάδων. Έγινε φανερό ότι αυτοί που άνηκαν στην ομάδα της αυτόματης θετικής ενίσχυσης ανέφεραν περισσότερες σκέψεις αυτοτραυματισμού,  από αυτούς που δεν άνηκαν και μάλιστα είχαν μεγαλύτερη διάρκεια.

Επίσης, το κίνητρο αυτό σχετίστηκε και με άλλες παρορμητικές /παρακινδυνευμένες συμπεριφορές π.χ. χρήση αλκοόλ. Αυτό ίσως σημαίνει ότι αυτοί που αναζητούν την θετική ενίσχυση μέσω του αυτοτραυματισμού, αναζητούν επίσης θετική ενίσχυση  και δια μέσω άλλων παρορμητικών συμπεριφορών.

        Η έρευνα αυτή  συνεισφέρει σημαντικά στην κατανόηση μίας ελάχιστα διευρυμένης πτυχής του αυτροτραυματισμού, παρά τους περιορισμούς της και τα  αναπάντητα ερωτήματα που αφήνει. Το πιο σημαντικό ίσως εύρημα είναι ότι η αίσθηση ικανοποίησης αποτελεί το πιο συχνά αναφερόμενο κίνητρο του αυτοτραυματισμού. Αυτό το θέμα φωτίζει την παράδοξη του φύση. Ενώ ο έφηβος βλάπτει τον εαυτό του, παράλληλα βιώνει ικανοποίηση και ανακούφιση από αυτή τη πράξη. Η αντιφατική αυτή εμπειρία εξηγείται από την οπιώδη υπόθεση, δηλαδή, το παραγόμενο αίσθημα ευφορίας από την έκλυση των β-ενδορφινών ύστερα από τον αυτοτραυματισμό.

          Ο διαχωρισμός των κινήτρων σε δύο κατηγορίες είναι αναγκαίος για την βαθύτερη διερεύνηση και κατανόηση της λειτουργίας του μη αυτοκτονικού αυτοτραυματισμού. Ωστόσο, αξίζει να σημειωθεί ότι τα κίνητρα της Αυτόματης Θετικής Ενίσχυσης και της Αυτόματης Αρνητικής Ενίσχυσης πολλές φορές συμμετέχουν παράλληλα στη διατήρηση του αυτοτραυματισμού. Αρκετές έρευνες έχουν βρει  υψηλή συσχέτιση μεταξύ των δύο κινήτρων, αποδεικνύοντας ότι είτε οι έφηβοι αυτοτραυματίζονται με στόχο να βιώσουν και τις δύο λειτουργίες ή ότι τα δύο κίνητρα έχουν κάτι κοινό. Η αίσθηση που βιώνεται (π.χ. πόνος) μπορεί αρχικά να χρησιμεύει στην απόσπαση της προσοχής από τα συναισθήματα και τις σκέψεις, αλλά στη συνέχεια να οδηγεί σε αίσθηση ικανοποίησης.

Κλείνοντας, όποια και αν είναι η βασική λειτουργία του μη αυτοκτονικού αυτοτραυματισμού, σε αυτό που πρέπει να δίνεται μεγαλύτερη έμφαση είναι ότι ο έφηβος έχει βρει μία μέθοδο με την οποία ελέγχει τα συναισθήματα και τις καταστάσεις, πράγμα που θα μπορούσε να εγκαθιδρύσει ένα ψυχικό σύμπτωμα, μία εξάρτηση, μία συνήθεια.

Προτεινόμενες σχετικές ταινίες:

Secretary (2002)

The piano teacher (2001)

                                                      Βιβλιογραφία

American Psychiatric Association (2012, 1 May). Suggested criteria for DSM-5 Non-suicidal self-injury disorder. Ανακτήθηκε 23 Δεκεμβρίου 2013 από το Διαδίκτυο: http://www.dsm5.org/Pages/Default.aspx. 

Κλημεντοπούλου, Α. (2011). Εφηβοι και Αυτοτραυματισμοί. Παιδιατρική Θεραπευτική Ενημέρωση. (σελ.151-157).

Selby, Ε. Α., Nock, Μ. Κ., &  Kranzler, Α.  (2013). How Does Self-Injury Feel? Examining Automatic Positive Reinforcement in Adolescent Self-Injurers with Experience Sampling. Psychiatry Research. Διαθέσιμο στο Διαδίκτυο από 12 Δεκεμβρίου 2013 :  http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0165178113007683.

Φωτογραφία από: http://expertbeacon.com/help-and-protect-your-teen-who-practices-self-injury-and-cutting/#.Ury1UY2npf0

Νευροψυχανάλυση: Η ένωση των νευροεπιστημών και της ψυχανάλυσης

Πόσες κατηγορίες έχουν κατά περιόδους ασκηθεί ενάντια στη ψυχανάλυση; Από τον κεντρικό ρόλο που κατέχει η σεξουαλικότητα  εώς την ύπαρξη ή μη του ασυνειδήτου, οι κατηγορίες είναι πολλές.  Όλες, όμως, συνοψίζονται σε μία βασική κριτική, η οποία αφορά την έλλειψη επιστημονικότητας και ό, τι αυτή συνεπάγεται.

Ωστόσο,  νέα επιστημονικά ευρήματα φαίνεται να αποδεικνύουν το αντίθετο. Σύμφωνα με το πρόσφατο άρθρο (2013) Justifying psychoanalysis του περιοδικού  The British Journal of Psychiatry, μία ομάδα επιστημόνων ενώνοντας τις θεωρίες της ψυχνάλυσης και την αξιοπιστία και εγκυρότητα των νευροεπιστημών δημιούργησε τη νευροψυχανάλυση. Η νευροψυχανάλυση επινοήθηκε το 1999 και σκοπός της είναι να χτίσει γέφυρες μεταξύ της ψυχανάλυσης και της νευροεπιστήμης. Μία ένωση στοιχείων που στόχο έχει την αποσαφήνιση, εμβάθυνση και κατανόηση  και των δύο πεδίων.

Οι συγγραφείς του άρθρου, αναφέρουν ότι μία επιστήμη που διστάζει  να ξεχάσει τους ιδρυτές της είναι χαμένη, χρειάζεται να είναι ικανή να σκοτώσει τους "πάτερες" της. Προσθέτουν, όμως, ότι είναι ισάξια σημαντικό να τους τιμάει. Ομοίως, επιδίωξη της  νευροψυχανάλυσης είναι να κοσκινίσει το χρυσό από την "σκουριά" του Freud, όπως αναφέρεται. Στην συνέχεια γράφουν: «Είμαστε ακόμα Δαρβινικοί, παρόλο που ο Δαρβίνος δεν είχε κάποιο DNA μοντέλο  για να εξηγήσει το πώς τα επίκτητα χαρακτηριστικά περνούν από γενιά σε γενιά. Η σύγχρονη γενετική, όμως,  μέσα από τεχνικές και εννοιολογικές καινοτομίες αποκαλύπτει τους μηχανισμούς από τους οποίους προέρχεται η εξελικτική αλλαγή». Mε αυτό το τρόπο και η σύγχρονη νευροεπιστήμη βοηθάει να ξετυλιχθούν τα πρότυπα του εγκεφάλου, τα οποία αποτελούν το υπόβαθρο ορισμένων πρωτοποριακών Φροϊδικών ιδεών.

Υπάρχουν τρία συνοπτικά παραδείγματα ερευνών αυτής της προσπάθειας. Ο Strathearn et al.  έδειξαν ότι οι μητέρες με ανασφαλή προσκόλληση αντιδρούσαν στις εικόνες των παιδιών τους όταν έκλαιγαν με δραστηριοποίση των εγκεφαλικών περιοχών που συνδέονται με απέχθεια παρά με φροντίδα, σε σύγκριση με τις μητέρες με ασφαλή προσκόλληση. Οι Carhart-Harris et al. βρήκαν ότι η ενεργοποίηση της περιοχής f Cg25 της έλικας του προσαγωγίου που παρατηρείται στην μείζονα κατάθλιψη είναι συνεπής με την ιδέα ενός διαπροσωπικά απομονωμένου και τιμωριτικού υπερεγώ, που απεγνωσμένα προσπαθεί να αποτρέψει τις συντριπτικές παρορμήσεις του πανικού και της οργής να φτάσουν στη συνείδηση. Επίσης, στη μελέτη των Coan et al. χρησιμοποιώντας λειτουργική μαγνητική τομογραφία σε παντρεμμένα ζευγάρια, φάνηκε ότι οι επιπτώσεις της αναμενόμενης απειλής αμβλύνονται με το πιάσιμο του χεριού από το αγαπημένο άλλο μισό.

Το άρθρο κλείνει λέγοντας πως η πραγματική κατανόση της νευροψυχανάλυσης – σε σχεσή αλλά και σε αντιδιαστολλή με την ψυχανάλυση- είναι δυνατή διαβάζοντας το επιστημονικό περιοδικό Neuropsychoanalysis, το οποίο αποτελεί το κέντρο επιστημονικών και κλινικών δεδομένων, επιστημονικών διενέξεων και γεφυρώσεων μεταξύ νευροψυχαναλυτών ερευνητών, κλινικών ιατρών καθώς και συνομιλητών.

Βιβλιογραφία

Xenitidis, K., & Campbell, C. (2013). Justifying psychoanalysis. The British Journal of Psychiatry, 203, 389-391.

Οι Άντρες Αγοράζουν Βλέποντας – Οι Γυναίκες Αγγίζοντας

Η θέαση σεξουαλικών εικόνων μπορεί να κάνει τους άντρες πιο επιρρεπείς σε άμεσες οικονομικές ανταμοιβές και πιο πρόθυμους στην ανάληψη οικομικών ρίσκων. Δεν είναι τυχαίο το ότι κορυφαίοι marketers χρησιμοποιούν την γυναικεία θελκτικότητα σε κάθε προιόν που αφορά τον αντρικό πληθυσμό. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί το αποτέλεσμα της προσπάθειας μιάς τράπεζας της Νότιας Αφρικής να ενισχύσει τα επιχειρηματικά της δάνεια (βλέπε εδώ). Η τράπεζα απλά συμπεριλαμβάνοντας σε μία προσφορά δανείου την εικόνα μιάς ελκυστικής γυναίκας κατάφερε να ενισχύσει το ποσοστό της ανταπόκρισης όσο ένα επιτόκιο 4% χαμηλότερο.

Η συμπεριφορά που οι ερευνητές παρατήρησαν στους άντρες που εκτέθηκαν  σε σεξουαλικά ερεθίσματα είναι η «αναζήτηση ανταμοιβής». Τα αρσενικά υποκείμενα της έρευνας είχαν πιο βραχυπρόθεσμο προσανατολισμό και ηταν πιο ανυπόμονοι. Ήταν λιγότερο πρόθυμοι να καθυστερήσουν την ικανοποίηση τους για μια μεγαλύτερη μελλοντική ανταμοιβή. Αν άντρες εκτιθέμενοι σε γυναικείες εικόνες αποτελούσαν τα υποκείνα ενός marshmallow test, απλά θα καταβρόχθιζαν τα marshmallows.

Οι γυναίκες, αντίθετα, είχαν δείξει ότι έχουν σε πολύ μεγάλο βαθμό ανοσία στην χειραγώγηση από σεξουαλικά οπτικά ερεθίσμτα. Αυτό, όμως, καθώς φάνηκε  ήταν συνέπεια του συγκεκριμένου τύπου ερεθισμάτων που χρησιμοποιήθηκαν (π.χ. οπτικά ερεθίσματα). Βέλγοι ερευνητές απέδειξαν ότι η αίσθηση που κάνει τις γυναίκες ευάλωτες σε αγορές και οικονομικά ρίσκα είναι η αφή.

  Στην πρώτη έρευνα, η Anouk Festjens και οι φοιτητές της, έκαναν 100 προπτυχιακές φοιτήτριες να πιστέψουν ότι έπαιρναν μέρος σε μία έρευνα πελατών  για τις επιχειρήσεις ενδυμάτων. Το δείγμα άγγιζε ένα ζευγάρι αντρικών μπόξερ ή ένα t-shirt και έπειτα το βαθμολόγησαν  για διάφορους παράγοντες όπως η ποιότητα του υφάσματος. Μετά την επαφή απάντησαν σε οικονομικές ερωτήσεις. Το άγγιγμα ενός αντρικού μπόξερ , αλλά όχι ενός αντρικού t-shirt , είχε σαν αποτέλεσμα την αύξηση της γυναικείας επιθυμιάς για άμεσες οικονομικές ανταμοιβές

Στην δεύτερη μελέτη οι γυναίκες ερωτήθηκαν αν θα ήταν πρόθυμες να διακινδυνεύσουν τα αρχικά ποσά των χρημάτων ή σοκολάτας που τους δώθηκαν με την προοπτική να κερδίσουν περισσότερα χρήματα ή σοκολάτα.Οι γυναίκες που πρώτα είχαν αγγίξει τα αντρικά εσώρουχα ήταν πρόθυμες να πάρουν περισσότερα ρίσκα από αυτές που είχαν αγγίξει  t-shirt. 

Στην τελευταία μελέτη συμπεριλαμβάνονταν γυναίκες και άντρες  και υπήρχαν τρεις καταστάσεις- το άγγιγμα ανδρικών μπόξερ ( ή σουτιέν στην περίπτωση των ανδρών), η παρατήρηση ανδρικών μπόξερ ή σουτιέν μέσα από ένα πλέξι γκλας, και το άγγιγμα ενός t-shirt. Μετά από αυτές τις συνθήκες τα υποκείμενα ερωτήθηκαν  πόσα χρήματα θα ήταν διαθέσιμοι να πληρώσουν για μία ποικιλία επιβραυευτικών (π.χ. κρασί)  ή ουδέτερων (π.χ. πληκρολόγιο) προϊόντων. Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι οι γυναίκες που άγγιξαν μπόξερ ήταν πρόθυμες να πληρώσουν περισσότερα για τα επιβραβευτικά δώρα από εκείνες που κοίταζαν απλά μέσα από πλέξι γκλας ή άγγιξαν το t-shirt . Σε αντίθεση οι άντρες, ήταν πρόθυμοι να πληρώσουν περισσότερα και για τα δύο είδη προιόντων τόσο όταν κοίταζαν μέσα από το πλέξι γκλάς όσο και όταν άγγιζαν τα σουτιέν, σε σύγκριση με όταν άγγιζαν τα t-shirts.

            Tι εξηγεί, όμως, αυτά τα αποτελέσματα στην γυναικεία συμπεριφορά; Προφανώς ότι η αφή είναι η πιο δυνατή αίσθηση της γυναίκας. Οι ερευνητές της μελέτης πιστεύουν ότι το άγγιγμα των ανδρικών εσωρούχων έχει σεξουαλική χροιά, η οποία ενεργοποιεί το γενικό κύκλωμα ανταμοιβής στον γυναικείο εγκέφαλο. Τα απτικά σεξουαλικά ερεθίσματα προτρέπουν σε εκ των προτέρων προγραμματισμένες καταναλωτικές Παυλοφικές  αντιδράσεις που προωθούν τις  οικονομικές ανταμοιβές και ρίσκα.

            Ενδιαφέρουσα ερευνητική πρόταση θα ήταν ο ρόλος της όσφρησης στις οικονομικές αποφάσεις και των δύο φύλων.

Βιβλιογραφία

Festjens, A.,  Bruyneel, S.,  Dewitte, S. (2013). What a feeling! Touching sexually laden stimuli makes women seek rewards. Journal of Consumer Psychology, Διαθέσιμο στο διαδίκτυο από 10 Οκτωβρίου 2013: http://web.natur.cuni.cz/~houdek3/papers/Festjens%20et%20al%202013.pdf